ئیختیلاف
بەناوی خوای
دڵاوای دلۆڤان
أطیعو الله ورسولە ولاتنازعو فتفشلوا وتذهب ریحکم وأصبروا ان الله مع الصابرین.
گوێی بە فەرمانی خواو پەیامبەرەکەی بنو لە ناو خۆتاندا کێشەو ناکۆکی دروست
مەکەن، چونکە سڕتان دەکاو هەمو هێزو تواناتان لەناو دەبا. خۆڕاگربن خوا دەگەڵ
خۆڕاگرانە.
ئیختیلاف بەباوەری من ئافەتێکی
مەترسیدارە لە هەر شوێنێک سەری
هەڵدا دەیشێوێنێ ، جا ئەو شوێنە بنە ماڵەبێی کومەڵگا بێی ، حکومەت یان ئۆرگانێک بێی .
لە حاڵی
ئیختیلافدا نەزمـو نیزامێک
نامێنێ ، هەر یەکەی کەسایەتی ئەویتر دەشکێنێ،
لە ئاکامدا شیرازەکە تێک دەچێو مرۆڤو ،مافو قانونو یاسا مانای
نامێنێ.
وەک
دەزانن جیاوازی لە ناو
مرۆڤەکاندا شتێکی سروشتیەو حاشای لێناکرێی، ئەوەش زۆر بەڕونی
لە جیاوازی زمان ، نەتەوە ،
خوو خدە ، ڕەنگو ڕوخسار ، بیرو باوەڕ،
چۆنیەتی بیر کردنەوە ، ئامانجو بەرژەوەند ، هەڵسو کەوتو
لێکدانەوەو هـەڵسەنگاندنـو و...دەبیندرێی ، بۆیە ئەرکی دیاریکراوی مرۆڤەکانئەوەیە کە ڕێگایەک بۆ چارەسەری ئەم جیاوازیەو لێک
نیزیکبونەوە ، بەشێوەی زانستیو
پێشکەوتوانەو بەهێمنی بدۆزنەوە. ئەوەش کاتێک گونجاوە
کە بە شێوەیەکی لێزانانەو مرۆڤانە
و بەدور لە هەڵچونو توندوتیژیودەمارگرژیو بە لەبەرچاو گرتنی بەرژەوەندی
گشتی ،نەزمونیزامێکی گشتگیروهەمەلایەنەدابمەزرێنێ کە جێگەی هەموچینو تـوێژەکانـو
بیرو فکرە جیاکانی تێدا ببێتەوە . سنورێـک بـۆئـەو جیاوازیانە دیاری بکرێیکە پێشی
تێکهەڵچونو لێک تێنەگەیشتنەکان بگرێیو لە شوێنێک وێکیان بخاتەوە.بە زانستو
تێگەیشتن بگەنە حاندێککە بتوانن یاساو راسایەکبۆ بەرەو پێشبردنوئاوەدانکردنو چاکسازیەکاندابڕێژنـو
کۆمەڵگای پێبەڕێوەبەرن. کەشو هەوایەکی
ساغو پڕ لە برایەتیو خۆشەویستی بڕەخسێنن.بـڕوا بـە پێکەوە ژیانی بـرایانە بـچەسپێنن.بـۆئەو مـەبـەستەپێویستە لـە پێشدا ئـادابی
ئیختیلافـو چـۆنیەتیچـارەسەر کردنی فـێر بین .زانـستو شارەزایی لـەو بــوارەدا وەدەستبێنین،
بـڕواشمانبـە چـارەسەر کــردنیجیاوازیەکانو
چۆنیەتی پێکەوە ژیان هەبێی .
سوڕەی{ بەقەڕە : ٢١٣ لە پێشدا مرۆڤەکان
هەمویان لەیەک بەرە دابون، خوا پەیامبەرانی ناردن تا هەم بۆ ئاکار چاکان مـزگێنی
دەرو هـەم بـۆ خـراپکاران تـرسێنەر بـن، کتێبی ڕاستو
ڕونی دەگەڵ ناردن
تا ئەو شتانەی بونە
بنەمای کێشەو ناکۆکیەکان بـۆیـان یەک لا بکەنەوەو پێکیان بێننەوە . ئەوانە بۆ یەکتریان نەدەسەلماند ، دەگەڵ ئەوەی پێشترکتێبیان بۆ
هاتبوو بەڵگەی ئاشکرایان لە بەر دەست دابو ، لوتبەرزیان کردو ئێرەییان پێک برد ، ئەوەش بـو بـەهۆی پێک
نەهاتنیان . خوا ڕاستە ڕێی نیشان دانو
تێیگەیاندن کێشەکەیان لەسەر چیە .
خوا کێ حەز بکا شارەزای ڕاستە ڕێی دەکا}.لە
سەدەی پێش سەردەمی (نوح) دا مرڤ هەمویان یەک ئۆمەت
بون ، یەک فەرمانیان بەڕێوە دەبرد . خوا پێغەمبەرانیناردن هـەم مزگێنی
بـدەن بـەئاکار چـاکانو خـراپکاران لـە کردەوە کانیان بپرینگێننەوە. کتێبی عاسمانیان
دەگەڵ خۆیان هێنابـو
تـاوەک قـانونی خواییبـۆ لابـردنی
کێشەوناکۆکیەکانیان دەکاریان بێنن و حوکمە خواییەکانی پێدابەزێنن. هێندێک
دەگەڵ ئەوەیبەڵگەی ڕوونیان لەبەر
چاوبو ، پێشتریش کتێبیان بـۆ هاتبو
، لەبەر ئێرەیی بردنو لەخۆبایی بونو لوت بەرزی ،نەیان دەسەلماندو بەڕێوەیان نەدەبردن. خوای مەزن ڕاستە ڕێی نیشانی ئیماندارانداو تێیگەیاندن هـۆی ئەو جیاوازیانە
چیە . خوا کێی حەزبکا شارەزای ڕاستە ڕێی دەکا . ناوەرۆکی ئەو ئایەتە
جیاوازیە جـۆراو جۆرەکان دەگەێێنێ. کامەیان باشەو ڕێگای چۆنیەتی ڕۆیشتن بەوانیدانیشانیداوە. هۆی سەرەکی ئەو
جیاوازیانەشی بە ئێرەیی بردن دەست نیشان کردوە ، هەر ئەوەشبۆتە هۆکاری بڕوا
هێنانی هێندێکانو ڕەدکردنەوەی هێندێکیتر،
بۆیە پیمان دەڵێی : لە نـێـوان زەمانی ئادەمو
نوحدا بۆ ماوەیەکی درێژ مرۆڤەکان بەیەک ڕێگادا
دەڕویشتن،لەسەریەک دینو ئایین بون ،تەنیا
خوای تاکیان دەپەرست تائەو کاتەی نەفسی
سەرکێش جڵەوی لەدەست کەسەکان نەستاندبوزۆر
باش بەرەوپێشەوە دەچو. کە ئەو جانەوەرە تەماعکارەجڵەوی گرتە دەست
زۆر کەسو زۆر شتی وەها لەلای مرۆڤەکان شیرن کرد کە توشی لادانو هەڵەو بگرە
تاوانی کردن. سەری لێشێواندنو
لەبەریەکی بڵاو کردن. واتە
بونە ئیماندارو بێی ئیمان ، تاک پەرستو
موشریک. پەیامبەران یەک
بەدوای یەکدا دەهـاتنوکتێبی عاسمانیان پێبو تا لە بەر ڕوناکی ئەو کتێبە جیاوازیەکان لێک هەڵاوێرنو
هۆیەکانی ئەو جیاوازانەیان بۆ شیکەنەوەو باشترین ڕێگە بدۆزنەوە. خوا هۆی دابڕانەکانی
دەست نیشان کردنو ڕێنوێنی پێویستی
پێدان. نیشانیدان کە هۆی سەرەکی لێک دابڕانەکان لەوەڕا سەر چاوەی گرتوە کە هزرو ویستی مرۆڤەکان بۆ بەدەستەوە گرتنی
دەسەڵاتو ئێرەیی بەیەک بردنو وەپێش خستنی بەرژەوەندی تاکو تاقمو گروە لە بەرژەوەندی
گشتیو یەکتر قبوڵ نەکردنو نە
ناسینی مافی خۆیانو خەڵک سەرچاوەی هەڵگیرسانی ئاگری ئاڵۆزیو وێک هەڵنەکردنو یەکتر لە مەیدان دەرکردنو شەڕو ناکۆکی و شێواندنی کۆمەڵگا و لێک دابڕانە.ناردنی پەیامبەران لە لای خواوە
بۆ ڕێنوێنی خەڵکو هاندانو
شارەزا کردنیان بۆ گرتنە بەری ڕێگای ڕاستو ئەنجامدانی ئـاکاری چـاکو دوری لـە خەتـاو
تاوانـو لـە سەرجەم خراپەکانە .
ئەو پەیامبەرانە جیا نینو
تەواو کەری یەکترنوهەریەکەیان لـەبـڕگەیەکیزەمانیدا
بـە پـێی هەـلو مـەرجـو ویستی ئـەو سەردەمە
مـەعـموریـەتیان پیێ ئەسپێردراوە.
ئێرەییو دەسەڵاتخوازی مرۆڤەکان
گەیوەتە ئەو حاندە کە بە قازانجی خۆیاندەستیان
لە زۆرێک لە فەرمانەکانی خوایی وەرداوە. بـەقـازانـجی خـۆیانـو لـەڕاستـای دەسەڵاتو بەرژەوەندی
خۆیان بـایانـداوەو تەعـبیرو
تـەفسیریـان کردوەو ئـەو ئـاگـرە
سوتێنەرەیان لە کۆمەڵگادا هەڵگیرساندوە.
دوای هاتنە ئارای ئەو ناکۆکیو دوبەرەکیانە خوای مەزن ئایینی ئیسلامی ناردوە کە هەمو ئـەو ناکۆکیانـەی باسمانکردن ڕەد دەکاتەوەو
بـە ئـاشکرا پـێـمـان دەڵـێی: ئـەو
ئـیسلامـەکۆکراوەو بژاردەی هەمو
ئایینەکانە، ڕوی لە مرۆڤەکانی جیهانە ، بۆ سەرجەم تۆرەمەیئینسانەکانە.گرینگترین
بەڵگەش ئەوەیە کە لەو دینەدا بڕوا بە هەمو پێغەمبەرەکان ئەسڵی سەرەکی ئیمانە ، بـەڕادەیـەک بایخی
پێدراوە کە ڕەد کردنەوەی هەرکام لەوان
لادان لەئیسلامو دژی
فەرمانەکانی قورئانە. خوا فەرمویە:
{ فهدی اڵله الذین امنوا و.. . }
ئەوانەی بڕوایان بەو پەمبەرانە هێناوە ڕێگەیان دۆزیـوەتەوەو کەوتـونە بـەر ڕوحـمـو بەزەیی خوا.
پێویستە
بزانین : ئیختیلاف و موخالف دو شتی جیاوازن .لە ئیختیلافدا مەبەستەکە یەکە بەڵام ڕێگاکانو شێوەی بەڕێوەبردن جیایە، هۆیەکەشی دەگەڕێتەوە
بۆ دەرکو شعورو هەڵسەنگاندنو
تێگەیشتنی مرۆڤەکان. لە
موخالیف دا مەبەستەکان جیاوازن.
لێکدانەوەی ئەم دوانە لێرەدا جێگای
نابێتەوە. مرۆڤ لە ذاتی خۆیدا سەربەخۆیەو ئەوەش هانیدەداخۆی
بێو لە خەڵکیتر جیا بێتەوە ، ئەو
وێک نەچونەش لە ڕەنگو زمانو، وڵاتو
دەسەڵاتو پلەو پایەو و... دا خۆی دەنوێنێ. خوا فەرمویە { ان سعیکم لشتی }
جیاوازی تێگەیشتنو بەڵگەکان ، تەفاوەتی
تواناکان ، وێک نەچونی شارەزاییو بەهاکان
، چۆنیەتی ناسینو کار پێکردنیان ، جیاوازی
ئامانجو بەرژەوەندەکانو بڕیارو هەڵوێستەکان هەمویان دەبنە هۆی لێک دابڕانو
بەولاتریش ، کە دەکرێی لێرەدا بیان کەین
بە (٢) بەش: (١ ) جـیاوازیـەکی ئـەقڵ پەسندو جوان وەک : جیاوازی بـەیـان ، وشە ، چەندیەتیو چۆنیەتی ، لـێکدانـەوەو هەڵسەنگاندن،لە ڕوانەگەی ئەقڵو شەرعەوە ، هەموی
ئەوانەو ئیتریش دەکرێی بـە شیوەیەکی
زانستیانە تاوو توێیان بکەیو لە بڕگەیەکدا و لە چەند خاڵێکدا بەیەکیان
بگەیێنیو بەیەکەوە کاریان پێبکەی. (٢) -
جیاوازی پەسند نەکراو: ئەوەیە پەرە بە دوبـەرەکیەکەبـدەیـو هەرچی
ویستوتە لەسەری سور بـیـو هیچ بـۆ لایەنەکەیتر نـەسەلـمـێنی.لـەسـەر
ڕۆیشتنی ئەوەیان دەبێتە هۆی هەڵچونو دەگژ یەک ڕاچونو خۆ بەزل زانیو لایەنەکەیتر
قبوڵ نەکردنو حاشا کردن لەڕاستیەکان .کە
بەداخەوە ئێستا لە ئێمەی کوردی ماڵوێران ڕویداوە. بۆیە واباشە چاوێک بەو ئایەتەدا بخشێنین کە خوای مەزن فەرمویە { وآتیناهم بینات من ألامر
فما اختلفوا الا من بعد ماجاءهم العلم
بغیا بینهم إن ربک یقضی بینهم یوم القیامة فیما کانوا یختلفون} ئێمە
فەرمانی ڕونمان بۆ ناردون ، دەگەڵ
ئەوەی دەشـیان زانی بەڵام لە
خۆ بایی بـونـو لەبەرچاویان
نـەگرتنو گوێیان پێنەدا.
خـوا لـە ڕۆژی سەڵادا حوکمیان بۆ دەر دەکا . دیارە مـن هیوادارم ئێ ئێمە
نەکەوێتە قـیامـەتـو بـگەینە حاندێک لە ئازادی کە گەل قـەزاوەتـمـان لەسەر بکا. هیوادارم ئەقڵو
مەنتیق ملکەچی ئەوەمان بکا کە
بەرژەوەندی گەلو نیشتمان بەلامانەوە
لە هەمو بەرژەوەندەکان پیرۆتر بێو
لەدەوری یەک بۆ ئەو ئامانجە کۆمان کاتەوەو ناکۆکیەکانمان لەبیر بباتەوە.کاتێک دەبینین جیاوازی هەنـو
ئەگەر بە زانستیانە چاویان لێنەکرێیو هەلنە
سەنگێدرێن دەبنە هۆی شێواندنی نـەزمـو
نیزامو شیرازەی کۆمەڵگاو ئاسایشو هێمنی
نامێنێو دەبێتە بازاڕیشێواو. بۆ بەرگری
لەو جیاوازیانەی کە دەبنە سەرچاوەی ئاڵۆزێـو پەشێوی دەبێی ئـەو تایبەتمەندیانەی
خوارەوەڕەچاو بکەین. یەکەم = سەبروتەحەمولو
چاوپۆشی کردن: بونی ئەو تایبەتمەندیانە دەبنە هۆی ئەوەکە ڕەزامەندیـو خۆشەویستیو
هاوکاریـو لـێبوردەیی جێگەیهەڵچونو دەمارگرژیو دژایەتی بگرنەوە . دوهەم = یەکتر قبوڵکردنو ناسینی مافی یەکترو ڕێزی بەرانبەر . سێهەم =
حەیا: واتە شەرمکردن لە خۆتو خەڵک ، بەو
مانایە خۆت کاری ناڕەوا بەعەیب بزانیو نەیان کەی. ئەوکاتەیە کە ڕێزت بـۆخـۆتـو کەسانیتر
داناوە. گومان لەوەدانیەئەوەیشەرم لەخۆی
نەکا لە خەڵکیشی نـاکـا. چـوارەم = ئـینساف: واتە دادپەروەری ، کوتـنـوقـبـوڵکردنی ڕاستیەکان ،سـەلـمانـدنـی
مافی بەرانبەرەکان. ئیمامی (عومەر- ر)
فەرمویە : (٣) شت هەن هەر کەس
ئەوانەی هەبێیئیمانی کامڵی هەیە. (١) بـەڕیـوە
بـردنـی عەداڵەت دەگەڵ خۆتو خەڵک .(٢) سڵاو کردن لـە بـەرەو ڕوبـونی هـەرکەسدا
. (٣) بـەخشندەیی و دەسگیرۆیی خـەڵک بەپیی
تواناو بێی چاوەڕوانی.
بۆ لابردنی ناکۆکیەکانو نەهێشتنی
ئاڵۆزیەکانو ئاڵو گۆڕ کردنی بیـرو ڕاکان کۆمەڵێک ئەرک هەن کە دەبێی بەڕێوە بچن. وەک
:(١) کاتێک دەگەڵ تەڕەفەکەت بەرەوڕو دەبی پێویستە بەسەرخۆتدا زاڵبی بە جۆرێک کە
بتوانی بەهێوریوبەڕێزەوە قسە دەگەڵ بەرانبەرەکەت
بکەی.لە بەرانبەر ئەوانەی لە وەها حاڵەتێکدا دەرهەڵدەبنو هەڵدەچن بەسەبرێکی شۆڕشگێڕانە عاقڵانە دەگەڵی
بەرەو ڕوو بی. ئەوە ڕەمزی
سەرکەوتنە لەو کارەدا.خواش لە سوڕەی ئالی عیمڕان ١٣٤دا فەرمویە : { ئەوانەی لە
تەنگانەو لە فەرعانیدا لە ڕێی خوادا دەبەخشنەوەو ڕقی خۆیان دەخۆنەوە لە خەلک خۆشدەبن
ئـاکار چاکنو خواش ئاکار چاکانی خۆش دەوێن } (٢) زانینی
بابەتی جیاوازیەکە: واتە بزانیبابەتەکە چیە دەتەوێی
تاوو توێی بکەی . نابێی لەسەر شتێک بدوێیو
باس بکەی کە نازانیو هۆکاری هاتنە کایەکەشیت لێی ڕون نیە ، پێویستە ئەوەی دەیخەیتەبەربـاسبەلاتەوە ڕوونو
بە چاوی بەستراوە وەڕێی نەکەوی. سوڕەی حەج : ٨ {خەڵکانی واهەنسەبارەت بەخوا کێشە
دەکەن بەبێی ئـەوەی هیچی
لێبزانن و شارەزاییەکیان هـەبێی ،تـوانای
ئەوەشیان نیە کە لە ڕووی کتێبان
ڕونی کەنەوە .} (٣) وتـو وێژکردن : پێشکەوتوترین شیوەی چارەسەری جیاوازیو ناکۆکیەکان
وتو وێژو لێک تێگەیشتنە ، یارمەتیدەرەبـۆلەناو
بردنی ناکۆکی،بۆ لێک نیزیک بونەوەو هاوکاریـو یـەکگرتوییبەجۆرێک کە کەرامەتو مافو
کەسایەتی هەردوک لا پـارێـزراو بێی . (٤) بـڕیـاری دروستو بەجێی: واتە بەباشی لە مەبەستەکە ئاگادار بی ، ئەمینو جێی بڕوابی و بوێرانە
بڕیاری پێویست بدەی. خوافەرمویە : { ئەگەر ناکۆکیو کەلەبەرتان
لە نێو پەیدابوو ،با دو لایەنی
مەسەلەکەهەریەکەی نوێنەرێک بـۆ خۆیان
دیاری بکەن تا پێکیان بێننەوە،خواش سەرکەوتویان دەکا .خوا زاناو ئاگادارە..} کەوابو لەدوایین قسەمدا دەڵێم : هـەر کەس ئیمانی بەهێزبێو نیازی پاک بێیو خۆڕاگربێ بەدڵنیایەوە
سەردەکەوێی. برایانەداوام ئەوەیە :
ئەوەی بڕوای ئایینی هەیە با بە قسەی
خواکەی بکاو ئەوەشی کە بێباوەڕە با شەرم لەویژدانی خۆی بکاو هەردوکیشیان بەزەییان بەگەلەکەیان
دابێیخۆ لەو شتانە بپارێزنکە بەزیانی گەلونیشتمانەکەمانتـەواو
دەبێی کە گرینگتریـان یـەکنەگرتـویی
خۆمانە. چاوێک لە ڕابردوو
ئێستا بکەنو ڕێگای بەرەو دواڕۆژیش
ببیننو ئەوجار بە ویژدانێکی پاکە
وە قەزاوەت بکەن. دەڵێن :ویژدان تاکە
دادگایە کە پێویستی بەقازی نیە.
براتان مەلا
برایمی مەجید پور
٣/ ١/ ٢٠١٦ ی زایینی ١٣ بەفرانباری
٢٧١٤ کوردی هولەند
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر